Ελλάδα 2.0 – Χ ημίχρονο, Άσο τελικό
Εισαγωγή
Με αφορμή το ζήτημα που επικρατεί στην επικαιρότητα, για την παραβίαση ή μη των προσωπικών δεδομένων των απόδημων Ελλήνων καθώς και ζητημάτων που έχουν προκύψει στο παρελθόν με την τηλεκπαίδευση και την τηλεργασία, γίνεται εμφανής η ανάγκη εξέτασης του επιπέδου της διαφάνειας στις διαδικασίες του κράτους. Μία τέτοια συζήτηση γίνεται ακόμα πιο αναγκαία αν αναλογιστούμε τις εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και του Big Data.
Ο Αλγόριθμος
Στην εποχή των Η/Υ και της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, οι αλγόριθμοι παίζουν ένα μεγάλο ρόλο στην ζωή μας. Αλγόριθμοι μας συστήνουν τι ταινίες να δούμε στο Netflix, τι μουσική να ακουσουμε στο Spotify, τι video να δούμε στο YouTube, τι ενημέρωση θα λάβουμε από το διαδίκτυο. Λίγοι όμως έχουν αναρωτηθεί «Τι είναι ο αλγόριθμος». Αν και η αναφορά στον “αλγόριθμο” γίνεται με τρόπο που δημιουργεί έναν αέρα μυστικισμού γυρω απο τον όρο, σαν ένα ξόρκι που γνωρίζει μονο μια ειδική κάστα της κοινωνιας, η αλήθεια είναι πολύ πιο απλή.
Η Wikipedia ορίζει τον αλγόριθμο ως «μια πεπερασμένη σειρά ενεργειών, αυστηρά καθορισμένων και εκτελέσιμων σε πεπερασμένο χρόνο, που στοχεύουν στην επίλυση ενός προβλήματος». Με απλά λόγια, ένας αλγόριθμος είναι τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουμε για να πετύχουμε έναν στόχο. Τους αλγόριθμους τους συναντάμε καθημερινά στη ζωή μας ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε. Εάν έχετε ακολουθήσει οδηγίες για να φτάσετε στον προορισμό σας απο GPS, τότε έχετε εκτελέσει έναν αλγόριθμο. Εάν σας έχουν ρωτήσει «πώς μπορώ να φτάσω στο … », τότε έχετε δημιουργήσει έναν αλγόριθμο. Δηλαδή έχετε ορίσει τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος για να φτάσει στον προορισμό του.
Το λογισμικό
Με παρόμοιο τρόπο οι Η/Υ χρησιμοποιούν τους αλγοριθμους για να εκτελέσουν τις διάφορες λειτουργίες. Όταν για παράδειγμα σε έναν λογισμικό επεξεργασίας κειμένου επιλέγετε ένα κείμενο και κάνετε κλικ στο «Β», ο Η/Υ ανασύρει τις οδηγίες, τον αλγόριθμο δηλαδή, και σχεδιάζει με έντονη γραφή τον εν λόγω κείμενο. Συνήθως όταν αναφερόμαστε σε τέτοιου είδους αλγοριθμων χρησιμοποιούμε τη λέξη κώδικας. Κατα συνέπεια, ο κώδικας μιας εφαρμογής δεν είναι τίποτα άλλο παρα η κωδικοποίηση των βημάτων για την επίλυση ενός προβλήματος σε μορφή κατανοητή από τον Η/Υ.
Η κατανόηση αυτής της ιδέας είναι καίριας σημασίας καθώς με αυτό τον τρόπο μπορούμε να διακρίνουμε το λογισμικό σε 2 κύριες κατηγορίες. Η μια κατηγορία είναι το λογισμικό ανοιχτού κώδικα και η άλλη το λογισμικό κλειστού κώδικα. Η διαφορά των δυο έγκειται στο δικαίωμα ενος χρήστη να διαβάσει ή ακόμα και να επεξεργαστεί τον κώδικα της εφαρμογής.
Στην περίπτωση του λογισμικού κλειστού κώδικα, οι εντολές / οι οδηγίες / ο αλγόριθμος του λογισμικού κρατείται ως επτασφράγιστο μυστικό από την κατασκευάστρια εταιρεία. Η μη ενδεδειγμένη χρήση του προγράμματος, όπως αυτή ορίζεται από την άδεια χρήσης (EULA), από την πλευρά του χρήστη μπορεί να επιφέρει νομικές συνέπειες καθώς καταπατείται η πνευματική ιδιοκτησία της εταιρείας. Επι της ουσίας, ένας χρήστης μπορεί να έχει αγοράσει ένα λογισμικό αλλα αυτο δεν σημαίνει ότι αυτό του ανήκει. Αντιθέτως, στο λογισμικό ανοικτού κώδικα οι εντολές / οι οδηγίες / ο αλγόριθμος όχι μόνο είναι διαθέσιμες για προβολή από τον χρήστη αλλα, με την κατάλληλη άδεια χρήσης, ο κώδικας μπορεί να τροποποιηθεί κατα το δοκούν ετσι ώστε να καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως οι τροποποιήσεις αυτές μπορούν να αναδημοσιευτούν για να χρησιμοποιηθουν απο άλλους χρήστες με παρόμοιες ανάγκες.
Η ικανότητα διαχωρισμού του κώδικα από την κατασκευάστρια εταιρεία, δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης και χρήσης της εφαρμογής πέρα απο τα φυσικά ή τεχνητά όρια της εταιρείας. Στο ενδεχόμενο που η κατασκευάστρια εταιρεία πάψει να υπάρχει, το λογισμικό που έχει παράξει θα σταματήσει να υποστηρίζεται. Συνεπώς, εφόσον αναλύουμε το ζήτημα απο την πλευρά της ψηφιακής διακυβέρνησης, το κράτος είτε θα πρέπει να έχει στην κατοχή του απαρχαιωμένο λογισμικό που είναι ευάλωτο σε κυβερνοεπιθέσεις ή να διεξάγει διαγωνισμό για νέο λογισμικό που όμως καλύπτει παρόμοιες ανάγκες.
Τα δεδομένα
Ένας αλγόριθμος από μόνος του δεν μπορεί να έχει κάποια πρακτική αξία. Για να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά χρειάζεται να τροφοδοτηθεί με τα απαραίτητα δεδομένα. Σε αυτό το σημείο, για τις ανάγκες του άρθρου, θα γίνει λόγος για δύο κατηγορίες: τα προσωπικά δεδομένα και τα ανοιχτά δεδομένα. Καθώς το παρών δεν αναλύεται από νομικής άποψης δεν θα γίνει προσπάθεια ανάλυσης των ανωτέρω εννοιών. Αυτό που μπορούμε να εξετάσουμε, όσον αφορά τα προσωπικά δεδομένα, είναι η διαφορά μεταξύ του λογισμικού και των δεδομένων.
Για την δημιουργία ενός λογισμικού, δεν χρειάζεται να γνωρίζουμε τα ίδια τα δεδομένα. Το μόνο που πρέπει να γνωρίζουμε είναι τη δομή τους. Για παράδειγμα, είναι γνωστή η δομή των στοιχείων που υπάρχουν σε μια αστυνομική ταυτότητα π.χ όνομα, επίθετο κλπ. Όμως τα στοιχεία αυτα καθαυτα της ταυτότητας ενος συγκεκριμένου πολίτη αποτελούν προσωπικά δεδομένα. Έχοντας κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ κώδικα και δεδομένων μπορεί να γίνει υιοθετηση του λογισμικό ανοιχτού κώδικα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος διαρροής προσωπικων δεδομένων των χρηστών εξαιτίας της δημοσιευσης του υποκείμενου κώδικα.
Επιπρόσθετα, η ανάγκη για επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο επιτάσσει την συνεργασία μεταξύ πολλών ανομοιογενών τμημάτων της κοινωνίας. Διαχρονικά η πρόοδος, δηλαδή η δημιουργία νέας γνώσης, ειναι συνυφασμενη με τη μετάδοση της στο κατα δυναμιν ευρύτερο κομμάτι της κοινωνίας. Απόδειξη αυτής της πρότασης αποτελεί η επίδραση που εχει η συνεργασία ερευνητικών ομάδων σε διεθνές επίπεδο αλλα και η δημοσίευση των ερευνών αυτών σε δημόσια μέσα (επιστημονικά περιοδικά, ιστοσελίδες κλπ). Σε αυτό τον σκοπό μπορoούν να επιστρατευτούν τα «ανοιχτά δεδομένα». Αν διαχειριζόμαστε την πληροφορία ως ένα κοινό αγαθό, τότε θα μπορούσαμε όχι μόνο να δημιουργήσουμε καινούργια πεδία έρευνας, αλλα και να υπερκεράσουμε εμπόδια που τίθενται στους μη έχοντες πρόσβαση σε αυτην την πληροφορία.
Η μετάβαση
Ένας λογικός προβληματισμός που προκύπτει είναι ο τρόπος με τον οποίο το λογισμικο ανοικτού κώδικα που χρησιμοποιείται από κρατικές οντότητες θα αναπτύσσεται και θα συντηρείται.
Μια προτεινόμενη λύση είναι να τροποποιηθεί ελαφρώς το νομικό πλαίσιο για τους διαγωνισμούς λογισμικού. Σε κάθε διαγωνισμό που ανακοινώνεται θα μπορούσε η κατασκευάστρια εταιρεία να υποχρεούται να διαθέτει τον παραγόμενο κώδικα σε ένα δημόσιο αποθετήριο. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μια υβριδική λύση που αντλεί τα προνόμια της κεντροποιημένης ανάπτυξης, όπως η συγκρότηση πόρων για ένα έργο, καθώς και αυτά της κοινότητας ανοικτού λογισμικού, όπως μηδενικό/μικρό κόστος ανάπτυξης, διαφάνειας, ασφάλειας.
Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε σαν πολίτες να διασφαλίσουμε την ακεραιότητα του κρατικού μηχανισμού, την μείωση του κόστους για την ανάπτυξη λογισμικού που βαραίνει τον κρατικό προϋπολογισμό, την αύξηση ποιότητας του λογισμικού και την δημιουργία ενός περιβάλλοντος που δρα ως επιταχυντής της καινοτομίας και της ανάπτυξης καθώς και ως αρωγός για τη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων.
Επίλογος
Το ζήτημα του λογισμικού ανοικτού κώδικα δεν έχει μόνο τεχνικές προεκτάσεις. Είναι ένα ζήτημα που πρέπει να μας αφορά όλους καθώς έχει προεκτάσεις σε όλες τις πλευρές της κοινωνίας και της οικονομίας.
Η χρήση λογισμικού ανοικτού κώδικα είναι ζήτημα δημοκρατίας. Είναι ζήτημα διατήρησης της λαϊκής κυριαρχίας που ορίζεται από το άρθρο 1 του συντάγματος.
